ਸਨਮਾਨ ਸਮਾਰੋਹ

ਡਾ. ਹਰਨੇਕ ਸਿੰਘ ਕੈਲੇ

ਉਹ ਸੀ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਕਲਰਕ ਹੀ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਤਨਖਾਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਪ੍ਰਮੰਨਿਆ ਸ਼ਾਇਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਚੰਗੀ ਚਰਚਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਸਥਾਨਕ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਖ਼ਤ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਸੰਸਥਾ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਚ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਆਖਰੀ ਐਤਵਾਰ ਸਮਾਰੋਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਝੱਟ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਰਡ ਛਪ ਗਏ।

ਨਿਸਚਿਤ ਦਿਨ ਉਹ ਨਿਯਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦਸ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਅਜੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕ ਹੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਸਟੇਜ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ। ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਬੈਨਰ ’ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ– ‘ਮਕਬੂਲ ਸਨਮਾਨ ਸਮਾਰੋਹ’।

ਉਹ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਿਆ, ‘ਸਨਮਾਨ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਹੋਣੈ। ਫਿਰ ਬੈਨਰ ’ਤੇ ਮਕਬੂਲ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਵੇਂ? ਨਾਲੇ ਮਕਬੂਲ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅਦਬੀ ਹਲਕਿਆਂ ’ਚ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਈ ਨ੍ਹੀ।’

ਇਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੇ ਪਿੱਛਿਉਂ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਪੋਲਾ ਜਿਹਾ ਹੱਥ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗਿਆ, “ਮਕਬੂਲ ਨੇ ਸਮਾਰੋਹ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚਾ ਆਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇਣੈਂ।”

                                        -0-

ਸਾਂਝ

ਵਿਵੇਕ

“ਨਾ ਮੰਮੀ, ਨਾ ਮਾਰੀਂ!” ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਭੋਲੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੰਮੀ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਜੋਡ਼ਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

“ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੁਣੇ ਦੱਸਦੀ ਆਂ। ਹੁਣ ਖੇਡੇਂਗਾ ਉਹਦੇ ਨਾਲ?” ਕਹਿੰਦਿਆਂ  ਊਸ਼ਾ ਦੇਵਾ ਨੇ ਸੋਟੀ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਗਿੱਟਿਆਂ ਉੱਤੇ ਦੇ ਮਾਰੀ।

ਸੋਟੀ ਵੱਜਦਿਆਂ ਹੀ ਭੋਲੂ ਦੀ ਚੀਕ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਊਸ਼ਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਸੋਟੀ ਮਾਰਨ ਲਈ ਹੱਥ ਚੁੱਕਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਪੰਡਿਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਕਾਂਤ ਨੇ ਆ ਉਹਦਾ ਹੱਥ ਫਡ਼ ਲਿਆ। ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਆਇਆ ਦੇਖ, ਬਚਾਅ ਲਈ ਭੋਲੂ ਉਹਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਚਿੰਬਡ਼ ਗਿਆ।

“ਹੁਣ ਕਿੱਧਰ ਜਾਨੈਂ? ਤੈਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਕਿਹੈ, ਪਰ ਤੇਰੇ ’ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ।” ਊਸ਼ਾ ਦੇਵੀ ਫਿਰ ਭੋਲੂ ਵੱਲ ਹੋਈ।

“ਕੀ ਗੱਲ ਹੋਗੀ? ਕਿਉਂ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਮਾਰੀ ਜਾਨੀਂ ਐਂ? ਸਹਿਮੇ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਕਾਂਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।

“ਹੋਣਾ ਕੀ ਐ, ਜਦੋਂ ਵੇਖੋ ਮਜ਼੍ਹਬੀਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਖੇਡਦਾ ਰਹਿੰਦੈ। ਉਹਦੀ ਬਾਹ ’ਚ ਬਾਂਹ ਪਾ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦੈ। ਕਦੇ ਉਹਦੇ ਘਰ ਆਪ ਜਾ ਵਡ਼ਦੈ, ਕਦੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਆਉਂਦੈ…ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ…ਇਹਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਮਝਾਇਐ, ਪਰ ਸੁਣਦਾ ਈ ਨਹੀਂ। ਅਖੇ, ਉਹ ਮੇਰਾ ਬੇਲੀ ਐ…ਬੇਲੀ ਬਣਾਉਣੈ ਤਾਂ ਜਾਤ ਬਰਾਦਰੀ ਤਾਂ ਵੇਖ ਲੈ…।” ਊਸ਼ਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਘੂਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

“ਓਏ ਛੱਡ, ਇਹ ਕਿਹਡ਼ੀ ਗੱਲ ਹੋਈ। ਆਪਾਂ ਵੀ ਦਿਹਾਡ਼-ਦੱਪਾ ਕਰਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਆਂ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮਿਹਨਤ-ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ। ਦੱਸ ਫੇਰ ਫਰਕ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਆਪਾਂ ਵੀ ਗਰੀਬ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਗਰੀਬ। ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਸਾਂਝ ਐ। ਜਾਤ ਬਿਰਾਦਰੀ ਨੇ ਕਿਤੇ ਰੋਟੀ ਦੇਣੀ ਐ! ਮਿਹਨਤ-ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਈ ਖਾਣੀ ਐ। ਐਵੇਂ ਨਾ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਕਰ, ਖੇਡਣ ਦੇ ਜੀਹਦੇ ਨਾਲ ਖੇਡਦੈ।”  ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਉਹਨੇ ਊਸ਼ਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸੋਟੀ ਫਡ਼ ਪਰੇ ਸਿੱਟ ਦਿੱਤੀ।

                                         -0-

ਖਾਲੀ ਖਾਨਾ

ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਕਿਵੀ

ਬੈੱਲਟ ਪੇਪਰ ਤੇ ਮੋਹਰ ਲਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ ਬਾਬਾ ਖੜੋ ਗਿਆ। ਕਿੰਨਾ ਹੀ ਚਿਰ ਬੈੱਲਟ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਤੱਕਦਾ ਰਿਹਾ।

“ਬਾਬਾ, ਕਿਹੜਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਭਾਲਦੈਂ, ਮੈਂ ਮਦਦ ਕਰਾਂ?” ਪੋਲਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ’ਚ ਪਏ ਦੇਖ ਕੇ ਆਖਿਆ।

“ਨਹੀਂ ਪੁੱਤਰ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਖਾਲੀ ਖਾਨਾ ਲੱਭਦਾਂ, ਜਿਥੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਹਨਾਂ ’ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ। ਸਾਰੇ ਲੁਟੇਰੇ ’ਕੱਠੇ ਹੋਏ ਐ ਮੇਰੇ ਸਾਲੇ ਦੇ।”

ਬੁੜਬੁੜ ਕਰਦਾ ਬੁੜ੍ਹਾ ਬਿਨਾਂ ਮੋਹਰ ਲਾਇਆਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਤੁਰ ਗਿਆ।

ਪੋਲਿੰਗ ਅਫ਼ਸਰ ਬੁੜ੍ਹੇ ਵੱਲ ਤੱਕਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ।

                                          -0-

ਸਟੰਟ

 ਡਾ. ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸੇਕ

ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕੈਸਟ ਲੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਿਕੇ। ਪਰ ਅਜੇ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਖਿਰ ਇਕ ਢੰਗ ਉਸਨੇ ਸੋਚ ਹੀ ਲਿਆ। ਉਹ ਉਸ ਕਵੀ ਕੋਲ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਕੈਸਟ ਦੇ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਸਨ। ਬੜੀ ਮਿਠਾਸ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਤੇਰਾ ਨਾਂ ਲੱਖਾਂ ਕੈਸਟਾਂ ਉੱਤੇ ਛਪ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇ।”

ਕਵੀ ਦੀਆਂ ਵਾਛਾਂ ਖਿੜ ਗਈਆਂ। ਉਹ ਬੋਲਿਆ, “ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।”

“ਉਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਕ ਸਕੀਮ ਸੋਚੀ ਹੈ।”

“ਕੀ?”

“ਮੈਂ ਅਫਸਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਕੈਸਟ ਜਬਤ ਕਰਵਾ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਦੋਸ਼ ਇਹ ਲਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਗੀਤ ਕਾਮ ਉਕਸਾਊ, ਦੇਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਤੇ ਕੌਮ ਭੜਕਾਊ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਤੈਨੂੰ ਜੇਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਸ ਜਬਤ ਹੋਈ ਕੈਸਟ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਿਕੂ, ਨਾਲੇ ਵਿਕੂ ਦੂਣੇ ਰੇਟਾਂ ਤੇ। ਤੇਰਾ ਨਾਂ ਬੱਚੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ।” ਫਰਮ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਕਵੀ ਨੂੰ ਸਕੀਮ ਸਮਝਾਈ।

“ਪਰ ਮੇਰੇ ਮਗਰੋਂ ਮੇਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ?”

“ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਚੜ੍ਹੇ ਮਹੀਨੇ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਿਆ ਦੇ ਦਿਆ ਕਰਾਂਗੇ।”

ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਕਵੀ ਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਤੇ ਪੱਕੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਆਨੰਦ ਜਿਹਾ ਆਇਆ। ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਖਿਆਲ ਉਸਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਉਭਰਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਭਵਾਂ ਤਣ ਗਈਆਂ ਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਜਿਹਾ ਛਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਬੋਲਿਆ, “ਕੀ ਬਲੀ ਦਾ ਬਕਰਾ ਬਣਨ ਲਈ ਮੈਂ ਹੀ ਲੱਭਾ ਹਾਂ?”

                                   -0-