ਮਮਤਾ

ਰਣਜੀਤ ਆਜ਼ਾਦ ਕਾਂਝਲਾ

ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਬਿਮਾਰ ਭਰਜਾਈ ਦੇ ਬੈੱਡ ਪਾਸ ਬੈਠਾ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਕੀ ਹੈ, ਜਿਹਡ਼ਾ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਪਰਾਇਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ-ਨੀਵੇਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਦੁਖੀ ਲੋਕ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤੇ ਮਿੱਤਰ ਆਦਿ।

ਭਰਜਾਈ ਦੇ ਅਗਲੇ ਬੈੱਡ ਉੱਤੇ ਇਕ ਬਿਰਧ ਮਾਈ ਨੀਮ-ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਕਈ ਚੰਗੇ ਪਡ਼੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਸੱਜਣ ਆਪਣੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਸਮੇਤ ਆਏ। ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਮਾਲੂਮ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਬਿਰਧ ਮਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਨੂੰਹਾਂ ਸਨ, ਜਿਹਡ਼ੇ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮਾਂ ਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਸਾਧਾਰਣ ਜਿਹੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਕਦੇ ਬਿਰਧ ਮਾਂ ਦਾ ਕੰਬਲ ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਤੇ ਕਦੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਪਈ ਮਾਂ ਦੇ ਚੇਹਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕਿਸੇ ਡੂੰਘੀ ਉਦਾਸੀ ਵਿਚ ਖੋ ਜਾਂਦਾ। ਹਨੇਰਾ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ-ਇਕ ਕਰਕੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਨੂੰਹਾਂ ਲੋਡ਼ਵੰਦ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰਕੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਇੱਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਜੇ ਅੱਜ ਦੀ ਰਾਤ ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਕੋਲ ਰਹਿ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਠੀਕ ਐ, ਨਾਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਬੇਬੇ ਕੋਲ ਬੈਠਾ ਇਹ ਵੀਰ ਲੱਕ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਲਊਗਾ।”

“ਊਂ…ਹੂੰਅ…?…?? ਵੀਰ ਜੀ ਹੈਗੇ ਐ, ਨਾਲੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਸਾਹ ਨੀਂ ਪੈਂਦਾ।” ਪਤਨੀ ਅੱਖਾਂ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਘੂਰਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ।

“…ਨਹੀਂ ਭਰਾ! ਤੁਸੀਂ ਘਰੇ ਜਾਓ, ਕਾਹਨੂੰ ਬੇਆਰਾਮੀ ਕੱਟਣੀ ਐ! ਮੈਂ ਜੋ ਹੈਗਾਂ ਬੇਬੇ ਪਾਸ…।” ਸਾਧਾਰਣ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੇ ਜ਼ੁਬਾਨ ਖੋਲ੍ਹੀ।

 ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਮਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਗਏ।

“ਇਹ ਤੇਰੇ ਭਾਈ-ਭਰਜਾਈ ਐ?” ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਉੱਤਰੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਪਡ਼੍ਹਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ।

“ਹਾਂ…ਅ…! ਇਹ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਭਰਜਾਈ ਐ। ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ  ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ। ਹੋਰ ਸਭ ਅੱਡੋ-ਅੱਡੀ ਘਰੀਂ ਬਾਲ-ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸੁਖੀ ਵਸਦੇ ਨੇ…।” ਉਹ ਨਿਰੰਤਰ ਬੋਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

“ਫਿਰ ਤੇਰੇ ਬਾਲ-ਬੱਚੇ…? ਮੈਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਪੁੱਛਿਆ।

“ਜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਵਿਆਹਿਆ ਈ ਨ੍ਹੀਂ ਹੋਇਆ…!”

“ਫੇਰ ਤੇਰਾ ਰੋਟੀ-ਪਾਣੀ ਕੌਣ ਬਣਾਉਂਦੈ?” ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੋਡ਼ਵਾਂ ਸਵਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

“ਇਹ ਮੇਰੀ ਮਾਂ, ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਈ ਐ ਮੇਰਾ ਸਭ ਕੁਝ…!” ਉਸਨੇ ਮਾਂ ਵੱਲ ਹੱਥ ਕਰ ਇਕ ਡੂੰਘਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਮਾਡ਼ਾ-ਮੋਟਾ ਕੰਮ ਕਰ ਲੈਨਾਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਰੋਟੀ-ਟੁੱਕ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਐ…ਜੇ ਕਿਤੇ ਇਹਨੂੰ …ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ…!” ਏਨਾ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਹਦਾ ਗੱਚ ਭਰ ਆਇਆ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਰਲ ਪਰਲ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਤੁਰੇ।

“ਕੋਈ ਨੀਂ! ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ, ਮਾਂ ਤੇਰੀ ਠੀਕ ਹੋਜੂਗੀ। ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਪਵੇ, ਮੈਂ ਏਥੇ ਈ ਆਂ।” ਮੈਂ ਉਹਦਾ ਹੌਸਲਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

“ਸਰਦਾਰ ਜੀ! ਜੇ ਕਿਤੇ…ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ…ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ…ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ…!” ਉਸਨੇ ਥਿਡ਼ਕਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੱਗ ਦੇ ਲਡ਼ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਮਸੀਂ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਅਣ-ਵਿਆਹੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਾਂ ਦੀ ਮਮਤਾ ਦੇ ਖੋਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਭੈਅ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ।
                                        -0-

                                                                                                                     

ਸਵਾਦ

ਸਤਿਪਾਲ ਖੁੱਲਰ

“ਕੀ ਸੇਵਾ ਕਰਾਂ?”

“ਨਹੀਂ ਯਾਰ ਤੂੰ ਦੱਸ?”

“ਬੱਸ, ਚਲਦੇ ਐਂ ਪਿੰਡ ਨੂੰ।”

“ਆ ਯਾਰ, ਦੇਰ ਬਾਦ ਮਿਲੇ ਆਂ। ਗੱਲਾਂ-ਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਆਂ।”

“ਚੱਲ, ਜਿਵੇਂ ਤੇਰੀ ਮਰਜੀ।”

ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ, ਦੋਵੇਂ ਇਕ ਨਵੀਂ ਖੁੱਲੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਹੋ ਤੁਰੇ।

ਅਜੇ ਬੈਠੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਨੌਕਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਗਿਲਾਸ ਰੱਖ ਕੇ ਆਰਡਰ ਲੈਣ ਲੱਗਾ, “ਕੋਲਡ ਡਰਿੰਕ, ਕੋਲਡ ਕਾਫੀ, ਆਈਸ ਕ੍ਰੀਮ, ਰੱਸਮਲਾਈ…?”

“ਤਿੰਨ ਰਸਮਲਾਈ!” ਦਰਵਾਜੇ ਵੱਲੋਂ ਆਈ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ, ਨੌਕਰ ਸਣੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਵੀ ਚੌਂਕ ਪਏ।

“ਓਏ ਚੰਦਨ ਤੂੰ!” ਦੋਵੇਂ ਇੱਕਠੇ ਬੋਲ ਪਏ।

“ਕੱਲੇ-ਕੱਲੇ ਖਾਣ ਲੱਗੇ ਸੀ, ਚੋਰੀ-ਚੋਰੀ।”

ਚੰਦਨ ਕਾਲਜ ਵੇਲੇ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੋਸਤ ਸੀ।

ਤਿੰਨੇਂ ਰਸਮਲਾਈ ਖਾਣ ਲੱਗੇ। ਇਕ ਨੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੱਗੀ ਰੇਟ-ਲਿਸਟ ਪਡ਼੍ਹ ਲਈ ਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹ ਲਈ। ‘ਏਨੀ ਮਹਿੰਗੀ’–ਦੋਵੇਂ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਏ।

ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਚੰਦਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ। ਉਹ ਵਿਚ-ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ।

‘ਤਿੰਨਾਂ ਪਲੇਟਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ! ਚੰਦਨ ਤਾਂ ਕਾਲਜ ਸਮੇਂ ਵੀ ਯਾਰਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ  ਤੋਂ ਹੀ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਦੇਣੇ ਪੈਣੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਇਕ ਨੂੰ।’– ਦੋਵੇਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ।

ਚੰਦਨ ਨੇ ਪਲੇਟ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉੱਠ ਖਲੋਤਾ। ਉਹ ਅਜੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੱਮਚ ਚਲਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਹਿਲ ਕੌਣ ਕਰੇ…?

“ਚੰਗਾ ਯਾਰੋ! ਮੈਨੂੰ ਕੰਮ ਐ…ਹੋਰ ਦੱਸੋ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗੀ ਰਸਮਲਾਈ?…ਸੱਚ, ਮੈਂ ਦੱਸਣਾ ਭੁੱਲ ਗਿਆ, ਇਹ ਦੁਕਾਨ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਖੋਲ੍ਹੀ ਐ, ਨਵੀਂ ਨਵੀਂ…ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਤਾਂ ਮਿਲਿਆ ਨ੍ਹੀਂ। ਹਾਂ ਸਵਾਦ ਐ ਨਾ ਰਸਮਲਾਈ?”

“ਹਾਂ-ਹਾਂ, ਸਵਾਦ ਐ, ਬਹੁਤ ਸਵਾਦ!” ਦੋਵੇਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਚੁਰਾਉਂਦੇ ਚੰਦਨ ਵੱਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ।

ਹੁਣ ਉਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰਸਮਲਾਈ ਦਾ ਸਵਾਦ ਮਾਨਣ ਲੱਗੇ।

                                          -0-

               

                                                                                

ਕੰਧ 'ਚ ਮੇਖਾਂ

ਡਾ. ਹਰਦੀਪ ਕੌਰ ਸੰਧੂ

           ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਦੇਬਾ ਫੌਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਪੂਰੀ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਗੁਸੈਲੇ ਤੇ ਅੜੀਅਲ ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਦੇਬੇ ਫੌਜੀ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਕਿਨਾਰਾ ਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ। ਗੁੱਸਾ ਤਾਂ ਹਰਦਮ ਉਸ ਦੇ ਨੱਕ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਬੋਲਣ ਲੱਗਿਆ ਓਹ ਅੱਗਾ-ਪਿੱਛਾ ਨਾ ਦੇਖਦਾ। ਪਰ ਕੋਈ ਉਸ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਦਾ। ਦੇਬੇ ਨੂੰ ਇਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈਂਕੜ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਉਸ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਨੇ।
           ਅੱਜ ਗੱਲਾਂ-ਗੱਲਾਂ 'ਚ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ੨੦-੨੨ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀਰਾ ਉਸ ਨਾਲ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲੋਂ ਖਹਿਬੜ ਪਿਆ ਤੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਉਚਾ-ਨੀਵਾਂ ਬੋਲ ਗਿਆ। ਦੇਬੇ ਦਾ ਦਿਲ ਛਲਣੀ-ਛਲਣੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਅੰਦਰੋ-ਅੰਦਰੀ ਹੀ ਪੀ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ 'ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਪਿਓ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਵੀ ਮੰਗੀ, ਪਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਹੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਸੀ। ਅੱਜ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬੋਲੇ ਕੌੜੇ ਬੋਲਾਂ ਤੇ ਗੁਸੈਲੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ।
          "ਭਾਪਾ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਾਫ਼ੀ ਵੀ ਮੰਗ ਲਈ, ਅਜੇ ਵੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਆ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼?" ਸੀਰੇ ਨੇ ਪਿਓ ਦੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਤੋੜਨੀ ਚਾਹੀ, "ਜੋ ਤੂੰ ਚਾਹੇਂਗਾ ਬੱਸ ਓਹੀ ਹੋਊ, ਤੇਰੀ ਹਰ ਸਜ਼ਾ ਮੈਨੂੰ ਮੰਜ਼ੂਰ ਆ" ਸੀਰੇ ਨੇ ਫਿਰ ਤਰਲਾ ਜਿਹਾ ਮਾਰਿਆ।
          "ਪੁੱਤਰਾ, ਸਜ਼ਾ ਤਾਂ ਕਾਹਦੀ ? ਪਰ ਜੇ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਓਂ ਕਰ ਬਈ ਆਪਣੀ ਬਾਹਰਲੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਪਿਛਲੀ ਕੰਧ 'ਚ  ਮੇਖਾਂ ਗੱਡ ਕੇ ਆ, ਬਾਕੀ ਦਾ ਕੰਮ ਮੈਂ ਫੇਰ ਦੱਸੂੰ।" ਆਪਣੀ ਦਿਮਾਗੀ ਉਲਝਣ ਨੂੰ ਆਪੂੰ ਸੁਲਝਾਉਂਦਿਆਂ ਦੇਬੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੌਜੀ ਫ਼ਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ।

ਸੀਰੇ ਨੇ ਸਾਈਕਲ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਬਾਪ ਦਾ ਹੁਕਮ ਵਜਾਉਣ ਬਾਹਰਲੇ ਘਰ ਨੂੰ ਚਲ ਪਿਆ। ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਮੁੜਕੋ-ਮੁੜਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀਰਾ ਜਦੋਂ ਮੁੜ ਕੇ  ਆਇਆ ਤਾਂ ਪਿਓ ਨੇ ਓਹੀਓ ਗੱਡੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਨੂੰ ਪੁਟਣ ਮੁੜ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਸੀਰਾ ਥੋੜਾ ਖਿਝਿਆ, ਪਰ ਪਿਓ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਲੁਕਾਉਂਦਾ ਓਨ੍ਹੀਂ ਪੈਰੀਂ ਮੁੜ ਮੇਖਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧ 'ਚੋਂ ਕੱਢਣ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਠੋਕਣ-ਕੱਢਣ 'ਚ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲੰਘ ਗਈ।
           "ਭਾਪਾ, ਇੱਕ ਗੱਲ ਪੁੱਛਾਂ?" ਆਥਣੇ ਸੀਰੇ ਨੇ ਥੋੜਾ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਕੋਲ ਦਿਲ ਦੀ ਸ਼ੰਕਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀ, "ਅੱਜ ਤੈਂ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੇ ਕਿੱਤੇ ਲਾਇਆ। ਕਦੇ ਮਰ ਚਿੜੀਏ, ਕਦੇ ਜਿਓਂ ਚਿੜੀਏ। ਕਦੇ ਮੇਖਾਂ ਠੋਕ ਤੇ ਕਦੇ ਪੁੱਟ।" ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ ਤੇ ਸੀਰੇ ਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਪੋਲਾ ਜਿਹਾ ਧੱਫਾ ਮਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰਲੇ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ।
            ਉਸ ਕੰਧ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਦੇਬੇ ਫੌਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, "ਪੁੱਤਰਾ, ਅੱਜ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਸਮਝਾਉਣੀ ਆ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਹੀ ਕੱਢ ਤੀ ਬਿਨਾਂ ਸਮਝਿਆਂ। ਮੈਂ ਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਓਹੀਓ ਗ਼ਲਤੀ ਦੁਹਰਾਵੇ।"

“ਭਾਪਾ ਕੀ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਜਿਹੀਆਂ ਪਾਉਣ ਡਿਹਾਂ ਏ। ਖੁੱਲ ਕੇ ਦੱਸ ਕਿਹੜੀ ਕੀਮਤੀ ਗੱਲ ਸਮਝਾਉਣੀ ਏਂ।" ਸੀਰੇ ਨੇ ਉਤਾਵਲ਼ੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸੁਆਲੀਆ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਕਿਹਾ।

ਦੇਬੇ ਨੇ ਸੀਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲਵਕੜੀ 'ਚ ਲੈਂਦਿਆਂ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, "ਪੁੱਤਰਾ, ਅੱਜ ਤੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਖਾਂ ਕੰਧ 'ਚ ਗੱਡੀਆਂ, ਇਹ ਤੇਰੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਲਤੀ, ਭਾਵ ਮੈਨੂੰ ਕੌੜਾ ਬੋਲਣਾ। ਫੇਰ ਤੂੰ ਮੇਖਾਂ ਪੁੱਟੀਆਂ, ਇਹ ਤੇਰੇ ਵਲੋਂ ਮੰਗੀ ਮਾਫ਼ੀ ਆ"। ਪਰ ਜ਼ਰਾ ਗਹੁ ਨਾਲ ਓਸ  ਕੰਧ ਵੱਲ ਵੇਖ।” ਦੇਬੇ ਨੇ ਕੰਧ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ, " ਭਾਵੇਂ ਤੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਕੱਢਤੀਆਂ, ਪਰ ਕੰਧ 'ਚ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਬਾਕੀ ਨੇ। ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੌੜਾ ਬੋਲਕੇ ਚਾਹੇ ਮਾਫੀ ਵੀ ਮੰਗ ਲਵੇਂ, ਪਰ ਤੇਰੇ ਓਹ ਕੌੜੇ ਬੋਲਾਂ ਦੇ ਧੱਬੇ ਜਿਹੜੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਲੱਗ ਗਏ ਓਹ ਕਿਵੇਂ ਮਿਟਾਵੇਂਗਾ? ਮੈਂ ਇਹ ਨੀ ਕਹਿੰਦਾ ਬਈ ਤੂੰ ਗਲਤੀ ਕਰਕੇ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣੀ ਵੀ ਛੱਡ ਦਵੇਂ। ਹੋਰ ਮਾੜੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਤਾਂ ਮਾਫੀ ਯੋਗ ਨੇ ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੌੜਾ ਬੋਲਣਾ ਤਾਂ ਸੌ ਗਲਤੀਆਂ ਸਮਾਨ ਆ। ਕੌੜੇ ਬੋਲ ਤਾਂ ਓਹ ਗੁੱਝੇ ਫੱਟ ਦਿੰਦੇ  ਨੇ ਜੋ ਉਮਰ ਭਰ ਨੀ ਭਰਦੇ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਸ ਇੱਕ ਗੱਲ ਪੱਲੇ ਬੰਨ ਲਾ,ਬਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੌੜਾ ਨੀ ਬੋਲਣਾ"। ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਾਕੇ ਦੇਬੇ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਉਸ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰੁੱਸਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।

ਓਸ ਦਿਨ ਮਗਰੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੇਬੇ ਫ਼ੌਜੀ 'ਚ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਓ ਵੇਖਿਆ। ਹੁਣ ਉਹ ਮਿਠਾਸ ਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਦੇਬੇ ਫ਼ੌਜੀ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਚਹੇਤਾ ਫ਼ੌਜੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ।

                                        -0-

ਅੰਦਰਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ

ਨਾਇਬ ਸਿੰਘ ਮੰਡੇਰ

ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਤਾਰੋ ਦਾ ਰੋਣਾ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਫੁੱਟ ਪਿਆ। ਉਹ ਏਨਾ ਰੋਈ ਕਿ ਹਟਕੋਰੇ ਲੈਂਦਿਆਂ ਉਸ ਦਾ ਸੰਘ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਤੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈ। ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਤੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਨ ਦੇ ਕੇ ਬੱਸ ਤੋਂ ਉਤਰੀ ਮੇਲੋ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਤਾਰੋ ਥਡ਼ੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਮੱਧੇ ਮੂੰਹ ਪਈ ਹੈ। ਉਹਨੇ ਤਾਰੋ ਨੂੰ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਭੱਜਕੇ ਨਲਕੇ ਤੋਂ ਬੁੱਕ ਨਾਲ ਹੀ ਪਾਣੀ ਲਿਆਕੇ  ਉਹਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਾਇਆ। ਤਾਰੋ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆ ਗਈ।

“ਕਿਵੇਂ ਅਡ਼ੀਏ, ਤੇਰਾ ਇਹ ਹਾਲ?” ਮੇਲੋ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਤਾਰੋ ਬਿਨਾ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆਂ ਮੇਲੋ ਦੀ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲੱਗਕੇ ਫੇਰ ਹੁਬਕੀ ਹੁਬਕੀ ਰੋਣ ਲੱਗੀ।

“ਨੀ, ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸ ਚੀਜ ਦੀ ਥੋਡ਼ ਐ! ਚੰਗੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ। ਨੂੰਹ-ਪੁੱਤ ਤੇਰੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਨੂੰ। ਕੁਡ਼ੀ ਤੇਰੇ ਹੈ ਨਹੀਂ, ਬਈ ਉਹਦਾ ਦੁੱਖ ਐ।” ਮੇਲੋ ਨੇ ਹਟਕੋਰੇ ਲੈਂਦੀ ਤਾਰੋ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਤਾਰੋ ਨੇ ਚੁੰਨੀ ਦੇ ਪੱਲੇ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਮੇਲੋ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਸੌ ਗੁਣਾ ਚੰਗੀ ਐਂ, ਜੀਦ੍ਹੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਕੁਡ਼ੀ ਕੰਡਾ ਵੱਜੇ ਤੇ ਵੀ ਭੱਜੀ ਆਉਂਦੀ ਐ। ਮੇਰੀ ਜੂਨ ਕਿੰਨੀ ਮਾਡ਼ੀ ਐ, ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਈ ਪਤੈ। ਦਸ ਦਿਨ ਹੋਗੇ ਭੈਡ਼ੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗੀ ਨੂੰ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛੀ। ਧੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀ।” ਆਪਣਾ ਦਰਦ ਦੱਸ ਤਾਰੋ ਫੇਰ ਫਿੱਸ ਪਈ।

“ਨਾ ਅਡ਼ੀਏ, ਮਨ ਹੌਲਾ ਨਾ ਕਰ, ਰੱਬ ਭਲੀ ਕਰੂ। ਚੱਲ ਘਰ ਚੱਲੀਏ।”

“ਨੀ ਮੇਲੋ, ਕਿਹਡ਼ੇ ਘਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਐਂ! ਘਰ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਦਾ ਈ ਓਪਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਦਾ ਤੇਰਾ ਜੇਠ ਗੁਜਰਿਐ। ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦਾ।” ਤਾਰੋ ਨੇ ਦੁਖੀ ਮਨ ਨਾਲ ਦਰਦ ਦੱਸਿਆ।

“ਨੀ, ਨੂੰਹ ਨਹੀਂ ਬੁਲਾਊ, ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਤਾਂ ਤਰਸ ਆਊ। ਚੱਲ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਘਰ।” ਮੇਲੋ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ।

“ਮੇਲੋ, ਕਿਹਡ਼ੇ ਪੁੱਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਐਂ, ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਤਾਂ ਸਹੁਰੇ ਈ ਨਹੀਂ ਸੰਭਦੇ। ਉਹਨੇ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਧੱਕੇ ਦੇ ਕੇ ਘਰੋਂ ਕੱਢਤਾ। ਹਾਏ ਓਏ ਮੇਰਿਆ ਰੱਬਾ! ਕੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਪੁੱਤ ਨੂੰ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇੱਕ ਧੀ ਈ ਦੇ ਦਿੰਦਾ।” ਤਾਰੋ ਫੇਰ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈ।

ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਤਾਰੋ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਘਰ ਲੈ ਗਈ। ਪੁੱਤ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਤਰਸਦੀ ਮੇਲੋ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, “ਪੁੱਤ ਦੀ ਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਧੀ ਦੀ ਮਾਂ ਹੋਣਾ ਈ ਚੰਗੈ।”

                                             -0-